Modheolaíocht

Ní féidir le sochaithe daonlathacha déanamh gan iolrachas na meán ó tharla gur comhartha sóirt de mheáin atá saor, neamhspleách agus ilghnéitheach is ea dearcthaí éagsúil ó chéile a bheith le sonrú agus is bealach iad lena chinntiú gur féidir le daoine an aicme cheannais a cháineadh. 

Is féidir leat iolrachas inmheánach na meán a dhealú go hiondúil, rud arb ionann é agus an chaoi ina bhfuil éagsúlachtaí sóisialta agus polaitiúla le sonrú in ábhar na meán (m.sh. ionadaithe ó ghrúpaí cultúrtha éagsúla a bheith le feiceáil, meascán éagsúil de thuairimí polaitiúla nó idé-eolaíocha a bheith le sonrú). Os a choinne sin, baineann iolrachas seachtrach na meán le líon agus struchtúr na n-úinéirí, rud a thugtar “iolracht” na soláthraithe air freisin.

Má tharlaíonn comhchruinniú i margadh is féidir leis éagsúlacht smaointe a chur i mbaol – a mhalairt ghlan le hais an mhéid atá i gceist le hiolrachas na meán mar sin:

• nuair a bhíonn tuairim an phobail go mór faoi anáil cúpla dream atá in ann bac ar a chur ar dhreamanna agus ar dhearcthaí eile a bheith páirteach sa chomhrá (comhchruinniú i measc na meán); 

• nuair a éiríonn ábhar na meán aonchineálach agus a aird go hiomlán ar thopaicí, ar dhaoine, ar smaointe agus ar thuairimí áirithe (comhchruinniú ó thaobh ábhar na meán de); agus 

• Nuair atá sé éirithe ina nós i measc an phobail gan léamh, féachaint, nó éisteacht ach le hasraonta meán áirithe (comhchruinniú i measc lucht spéise na meán).

Cé gur iomaí gné atá ag baint le hiolrachas na meán agus cé gur iomaí rud atá ag bagairt air, is ar chomhchruinniú seachtrach atá aird MÚM nó, le bheith níos beaichte faoi, ar conas is féidir le comhchruinniú ó thaobh úinéireacht na meán de dochar a dhéanamh d’iolrachas na meán.

I dtaca leis seo de, is é an easpa trédhearcachta atá ann maidir le húinéireacht na meán an chonstaic is mó le sárú: Conas is féidir le daoine iontaofacht eolais a mheas mura bhfuil a fhios acu cárbh as a tháinig sé? Conas is féidir le hiriseoirí a gcuid oibre a dhéanamh i gceart mura bhfuil a fhios acu cé atá i gceannas ar an gcuideachta lena bhfuil siad ag obair? Agus conas is féidir le húdaráis na meán aghaidh a thabhairt ar chomhchruinniú iomarcach i measc na meán mura bhfuil a fhios acu cé atá i mbun cúrsaí a stiúradh ó chúl stáitse?  

Is é is aidhm le MÚM mar sin trédhearcacht a chothú agus an cheist a fhreagairt “tá ábhar na meán faoi smacht ag cé hé sa deireadh thiar thall?” 

• Chuige seo féachtar chuige go mbeidh a fhios ag an saol mór cé leis na heagraíochtaí meán is tábhachtaí atá i mbun na gcineálacha éagsúla meán a chraoladh (teilifís, raidió, ar líne agus na meáin chlóite) agus an bhaint atá acu le heagraíochtaí eile; 

• Chuige seo déanfar anailís ar conas a d’fhéadfadh comhchruinniú i measc luchtanna féachana dul i bhfeidhm ar an gcaoi ina dtagann daoine ar a dtuairimí féin; agus

• Chuige seo tabharfar léargas ar an rialáil a dhéantar ar úinéireacht agus ar chomhchruinniú i measc na meán agus cíorfar an chaoi ina gcuirtear cosaintí rialála i bhfeidhm.

Agus é bunaithe ar mhodheolaíocht inaistrithe, forbraíodh “Monatóir Úinéireacht na Meán” (MUMÚ) mar bheart léirscáilíochta d’fhonn bunachar sonraí a chur ar bun atá ar fáil go poiblí agus a nuashonraítear go leanúnach agus ina liostaítear na mórmheáin ábhartha uile. Cothaíonn sé trédhearcacht maidir le cé leis na meáin, na leasanna atá ag úinéirí cleamhnachta, a mhéid a bhíonn spleáchais ann agus, ar an gcaoi sin, léargas a thabhairt ar cé hiad a daoine a bhfuil an lámh in uachtar acu i ndáiríre ó thaobh tuairim an phobail a mhúnlú. Ní hamháin go ndéanfar iarracht, le linn obair allamuigh a dhéanamh, fáil amach cé a bhfuil leas aige nó aici sa ghnó, ach iniúchfar cé hé a bhfuil na meáin faoina smacht aige nó aici sa deireadh thiar thall. Lena chois sin, cuireann MÚM na cúrsaí seo i gcomhthéacs agus is féidir anailís cháilíochtúil a dhéanamh leis trí mheasúnú a dhéanamh ar shaintréithe na margaí faoi seach agus ar thimpeallacht dhlíthiúil na dtíortha ina bhfuil siad lonnaithe.

Baileofar sonraí de réir Treorach d’Úsáideoirí mionsonraithe ina gcíortar na nithe seo a leanas:

• Mír A - “Comhthéacs” ina dtugtar éachtaint ar mhargadh na meán cumarsáide agus ar na dálaí ar na cliatháin, amhail an creat rialála a bhaineann le saincheisteanna úinéireachta, faisnéis faoi thíortha, agus sonraí a bhaineann go sonrach leis na meáin. Fónann an mhír seo do thuiscint níos fearr a fháil ar thorthaí na míreanna a leanann í agus chun na rioscaí measta d’iolrachas na meán a chur i gcomhthéacs. 

• I Mír B - “Margadh na Meán”, ar bhonn a éifeachtaí is atá siad maidir le dul i gcion ar an bpobal, aontaítear na cineálacha meán ábhartha chomh fada agus a bhaineann sé le teacht ar thuairimí. Roghnaítear 10 gcuideachta meán ar a mhéad in aghaidh an chineáil meáin - teilifís, raidió, na meáin chlóite, agus ar líne.

• I Mír C - “Úinéireacht”, déantar taighde ar na daoine/scairshealbhóirí/daoine a bhfuil an tionchar is mó acu ar na meáin ábhartha. Is ar bhonn a fhiúntais gheilleagraigh a dhéantar na cuideachtaí meán is tábhachtaí a shainiú (i dtaca lena n-ioncam de) agus déantar iniúchadh ar na saintréithe atá acu ó thaobh úinéireachta de.

• Mír D - “Táscairí” mínítear na táscairí a úsáidtear chun na bealaí ina bhfuil iolrachas na meán i mbaol a mheas. 

Baintear leas as taighde faoi úinéireacht na meán agus faoi iolrachas na meán atá ann cheana féin chun an Treoir d’Úsáideoirí a fhorbairt. Agus na táscairí á gceapadh, fuarthas spreagadh agus dearadh iad le teacht leis an Monatóir Iolrachas na Meán, tionscnamh a fhaigheann maoiniú ón AE agus a reáchtáiltear faoi scáth an Ionaid Iolrachais agus Saoirse na Meán (CMPF) ag Institiúid na hOllscoile Eorpaí (EUI, Flórans).