Ceisteanna Coitianta

Agus é ar fáil go poiblí agus nuashonrú á dhéanamh air go leanúnach, forbraíodh “Monatóir Úinéireacht na Meán” (MUMÚ) mar uirlis léirscáilíochta d’fhonn bunachar sonraí a chur ina liostaítear na mórmheáin ábhartha uile - na meáin chlóite, raidió, teilifís, agus na meáin ar líne.

Tá sé mar aidhm ag MÚM aird a tharraingt ar na bealaí inar féidir le comhchruinniú ó thaobh úinéireacht na meán de dochar a dhéanamh d’iolrachas na meán (le haghaidh breis eolais: Modheolaíocht). Déanann MÚM measúnú cáilíochtúil ar dhálaí an mhargaidh agus ar an timpeallacht dhlíthiúil, leis, ar mhaithe le tuiscint a fháil ar shaintréithe náisiúnta agus chun fachtóirí a bhrath a chuireann le riosca nó a dhéanann é a mhaolú.

Tá MÚM á fhabhrú ag an Iriseoir ohne Grenzen e ó 2015 i leith. V. – an rannóg Ghearmánach den eagraíocht idirnáisiúnta um chearta an duine Reporters Without Borders (Reporters sans frontières, RSF), a bhfuil sé mar aidhm aici cosaint a dhéanamh ar shaoirse na meán clóite agus ar an gceart chun daoine a chur ar an eolas agus eolas a fháil áit ar bith ar domhan.

In 2019, rinneadh seach-fhiontar den tionscadal agus tugadh ar láimh é do Chlárlann na Meán Domhanda (CMD), fiontar sóisialta neamhspleách seachbhrabúsach faoi dhlí na Gearmáine.

Ní féidir le sochaithe daonlathacha déanamh gan iolrachas na meán ó tharla gur comhartha sóirt de mheáin atá saor, neamhspleách agus ilghnéitheach is ea dearcthaí éagsúil ó chéile a bheith le sonrú agus is bealach iad lena chinntiú gur féidir le daoine an aicme cheannais a cháineadh. Nuair a tharlaíonn comhchruinniú i margadh na meán, cuirtear éagsúlacht smaointe i mbaol, is é sin nuair a bhíonn tuairim an phobail go mór faoi anáil cúpla dream atá in ann bac ar a chur ar dhreamanna agus ar dhearcthaí eile a bheith páirteach sa chomhrá (comhchruinniú ó thaobh úinéireacht na meán de); I dtaca leis seo de, is é an easpa trédhearcachta atá ann maidir le húinéireacht na meán an chonstaic is mó le sárú: Conas is féidir le daoine iontaofacht eolais a mheas mura bhfuil a fhios acu cárbh as a tháinig sé? Conas is féidir le hiriseoirí a gcuid oibre a dhéanamh i gceart mura bhfuil a fhios acu cé atá i gceannas ar an gcuideachta lena bhfuil siad ag obair? Agus conas is féidir le húdaráis na meán aghaidh a thabhairt ar chomhchruinniú iomarcach i measc na meán mura bhfuil a fhios acu cé atá i mbun cúrsaí a stiúradh ó chúl stáitse? 

Is é is aidhm le MÚM mar sin trédhearcacht a chothú agus an cheist a fhreagairt “tá ábhar na meán faoi smacht cé hé sa deireadh thiar thall?” d’fhonn an cheist seo a chur i mbéal an phobail agus chun bonn fíricí a chur i dtoll a chéile le gur féidir cuntas a iarraidh ar dhreamanna polaitiúla agus eacnamaíocha faoi na dálaí atá i réim faoi láthair.

Agus sinne den tuairim gur réamhriachtanas fíorthábhachtach é trédhearcacht chun iolrachas na meán a chosaint, cuirfimid cáipéisí ar fáil mar fhianaise ar oscailteacht cuideachtaí/asraonta meán le go mbeadh eolas ar fáil faoi struchtúr a gcuid úinéireachta. Agus a gcuid freagraí á mbreithniú, déanaimid idirdhealú ar bhonn cé chomh trédhearcach agus atá siad - rud a léirítear i bpróifíl gach asraoin meán agus gach cuideachta meán. 

Is iomaí cúis a mbíonn ag úinéirí meán a bhfuil drogall orthu a gcuid infheistíochtaí a admháil nó iad go gníomhach ag iarraidh iad a cheilt fiú. D’fhéadfadh cúis dhlisteanach nó mhídhleathach a bhí taobh thiar de seo a bhaineann le cúrsaí pearsanta, dlíthiúla nó gnó - nó meascán díobh sin, i gcásanna tromchúiseacha d’fhéadfadh cionta coiriúla amhail imghabháil cánach nó sáruithe ar dhlíthe in aghaidh trustaí a bheith i gceist.

I measc na gcúiseanna seo tá:

• I roinnt tíortha, cuirtear srian de réir dlí ar úinéireacht na meán chun cosc a chur ar chomhchruinniú. Más mian le duine na srianta seo a shárú d’fhonn cur lena (h)impireacht meán, is minic a bhaintear leas as seach-úinéirí agus/nó cuideachtaí caocha atá cláraithe thar lear, nó eischósta fiú.

• Déantar bagairtí ar úinéirí go pearsanta ar uairibh nó cuirtear i mbaol iad ar bhealach eile a eascraíonn ó rialtais nó ó ghnólachtaí atá in iomaíocht leo agus is ar mhaithe le hiad féin a chosaint a shocraíonn siad ar fhanacht anaithnid.

• Go han-mhinic, tá úinéireacht na meán fite fuaite le leasanna polaitiúla nó eacnamaíocha míchuí, rud is dóichí fós má tá daoine páirteach ann ar sealbhóirí oifige poiblí iad nach maith leo go dtiocfadh coimhlint leasa dá leithéid chun solais.

• Corruair, is trí thimpiste a cheiltear úinéireacht meán toisc go n-éiríonn struchtúir chorparáideacha chomh casta sin gur doiligh an t-úinéir tairbhiúil bunaidh a dhéanamh amach agus an oiread sin ama caite agus an oiread sin cumasc agus éadálacha tarlaithe ó bunaíodh an chuideachta.

• Agus ná déanaimis dearmad ar na ‘gnáth-’ chúiseanna a bhíonn le hiompar mar seo – is é sin, cúiseanna le húinéireacht a cheilt nach mbaineann le cúrsaí meán: imghabháil cánach, cuir i gcás.

Ní dual do MÚM ráitis normatacha a dhéanamh – ní aigesean atá sé conas is ceart úinéireacht meán a rialú a mholadh. Maidir le cén bealach is fearr chun comhchruinniú meán a rialú, braitheann sé sin ar chomhthéacs na tíre, ar na coinníollacha dlí agus dálaí an mhargaidh atá ann cheana féin agus ar thimpeallacht na húinéireachta trí chéile.

Cuireann MÚM uirlis trédhearcachta ar fáil lenár féidir iallach a chur ar dhaoine an tsaincheist sin a phlé ar bhealach daonlathach chomh maith le dea-rialachas a fhorfheidhmiú: is mó seas go ndéantar cinntí ar chaighdeán níos airde a mbeidh riachtanais agus mianta na ndaoine níos mó le sonrú iontu má tá teacht ag daoine ar fhaisnéis a dhóthain agus ar chomhairliúcháin leathana i dtimpeallacht ina roinntear dearcthaí agus tuairimí gan dua. 

Is í an phríomhcheist ná: cad iad na cuideachtaí a bhfuil an tionchar is mó acu ar an gcaoi ina dtagann daoine ar a gcuid tuairimí féin? D’fhonn na meáin ábhartha go léir a scanadh, chuireamar gach cineál meán traidisiúnta san áireamh (Na Meáin Chlóite, Raidió, Teilifís, Ar Líne). Roghnaíodh na meáin de réir na gcritéar seo a leanas:

• Dhírigh MÚM go príomha ar na meáin is cumasaí ó thaobh dul i gcion ar an bpobal agus é sin á thomhas de réir sciar den lucht féachana. 

• An mianach atá i scéal caint a tharraingt agus ábhar tuairime. Díríonn an staidéar seo ar eolas ginearálta a bhfuil gné náisiúnta ag baint leis. Fágadh as an áireamh dá réir meáin a dhíríonn ar théama ar leith (ceol, spórt, creideamh, srl.), chomh maith le láithreáin líonraithe shóisialta, innill chuardaigh agus fógraíocht.

Maidir leis na critéir a bhí mar bhonn faoin roghnú, is éard a bhí ann i dtús báire deich gcuideachta meán in aghaidh an chineáil meáin ar an meán (teilifís, raidió, meáin chlóite agus ar líne). Agus léargas á thabhairt ar na cuideachtaí meán is ábhartha, is é rud atá ag tarlú cheana féin ná go bhfuil treochtaí ó thaobh chomhchruinniú na meán de á dtabhairt chun solais. Seans go gcuirfí níos mó cuideachtaí meán leis an liosta de réir a ábharthachta i dtaca lena n-úinéir agus an tionchar atá acu ar thuairim an phobail (léigh tuilleadh - “Conas a roghnaítear cuideachtaí meán?").

Forbraíodh MÚM mar mhodheolaíocht inaistrithe ar féidir í a chur i bhfeidhm in aon áit – agus seans maith go gcuirfí. Cé go bhfuil claonadh chun comhchruinnithe le sonrú sna meáin ar fud an domhain; déanfar é a chur i bhfeidhm agus anailís ina thaobh ar dtús i dtíortha i mbéal forbartha. Cuireadh MÚM i bhfeidhm i dtuairim is 20 tír le trí bliana anuas. Tá tionscadal gach tíre le fáil ar an suíomh gréasáin domhanda.

The selection of the sample and the subsequent analysis in the risk indicators and findings articles rely on publicly available data - audience and economic data. In Ireland, as in many other countries, not all of the data was readily available, comparable, or reliable.

• No reliable audience data: Audience and revenue data for print news is difficult to find. For instance there is currently no industry wide publicly available data equivalent to the JNLR or TAM Ireland for print. As a result of this we have relied on individually reported audience data for print directly from news publishers. This data comes from a number of sources which vary from publisher to publisher. Generally, they include the Kantar TGI Survey; a bi-annual nationally representative survey of over 4,000 Irish adults; newspaper circulation data from the Audited Bureau of Circulation (ABC) where available,  and individual surveys commissioned by news organisations. We have endeavoured to utilise data that is publicly available as much as possible.
  For online platforms we have used the Reuters Digital News Report Ireland 2023 to assess readership levels for sample selection. This is an annual survey of over 2,000 Irish adults on their online news media consumption.

• No financial data: Turning to publicly available data on income, there is an absence of overall revenue data available for the different platforms that make up the Irish media market, meaning that market share is unavailable for this project. We have used reporting from Core and PWC to assess the overall media advertising market and public submissions from industry representative organisations. When examining publicly available financial data from media organisations in Ireland we found that reporting tends to be at a group level with little information available for individual titles or channels.

An bunachar sonraí : 

• is áis é lenar féidir le gach saoránach éirí eolasach faoi chóras na meán i gcoitinne;

• Fónann sé mar bhonn fíricí do na hiarrachtaí atá ar bun sa tsochaí shibhialta chun aird an phobail a tharraingt ar úinéireacht na meán agus ar chomhchruinniú i measc na meán; 

• feidhmíonn sé mar shlat tomhais trína féidir dul i gcomhairle le húdaráis iomaíochta nó le comhlachtaí rialtais nuair atá bearta rialála oiriúnacha á mbunú chun iolrachas na meán a chosaint.

Tugann an bunachar sonraí spléachadh ar chúrsaí mar atá siad faoi láthair, agus úsáid á mbaint as fíricí stairiúla chun staid na linne seo a chur i gcomhthéacs. Déanfaidh foireann FuJo - Institiúid do Thodhchaí na Meán agus na hIriseoireachta ag Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath - é a nuashonrú go rialta.

Fuair Monatóir Úinéireacht na Meán spreagadh go príomha ó dhá thionscadal chomhchosúla. Go háirithe na táscairí do rangú a ceapadh níos déanaí a bhraitheann go mór ar an Monatóir Iolrachas na Meán, tionscnamh a fhaigheann maoiniú ón AE agus a reáchtáiltear faoi scáth  an Ionaid Iolrachais agus Saoirse na Meán (CMPF) ag Institiúid na hOllscoile Eorpaí (EUI, Flórans). Rud eile de, fuarthas spreagadh do Mhonatóir Úinéireacht na Meán ó Media Pedia, bunachar sonraí úinéireachta ar fhorbair iriseoirí iniúchta sa Mhacadóin é. Tá forléargas maidir ar thionscadail chomhchosúla eile le fáil sa tábla thíos.